Originalni rad
ACTA.FAC.MED.NAISS. 1999; 16(2), 57-65
|
Originalni rad ACTA.FAC.MED.NAISS. 1999; 16(2), 57-65 |
EPIDEMIOLOŠKI ASPEKTI MORBUS HIV NA PODRUČJU INSTITUTA ZA ZAŠTITU ZDRAVLJA U NIŠU
Branislav Tiodorović, Branislav Petrović, Gordana Tasić
Medicinski fakultet, Institut za zaštitu zdravlja, Niš
| Uvod |
Poslednje dve decenije XX veka u humanoj medicini, ali i u ljudskoj zajednici celog sveta, obeležene su retrovirusnim infekcijama, posebno infekcijama virusom humane imunodeficijencije (HIV). U isto vreme, zahvaljujući izuzetnom napredku bazičnih biomedicinskih nauka (kao što su virusologija, molekularna biologija i imunologija), učinjen je ogroman napredak u razumevanju bioloških karakteristika HIV-a, kao i njegovog odnosa prema čovekovim odbrambenim snagama (6).
Kliničke manifestacije i infekcije HIV-om danas podrazumevaju široku paletu simptoma i znakova bolesti: od akutnog sindroma koji je posledica primarne infekcije, preko prolongiranog asimptomskog stadijuma, do teške, terminalne, kliničke manifestacije hronične HIV infekcije koja se naziva SIDA ili AIDS (2, 10).
U medjuvremenu, ubrzano se razvijala i laboratorijska dijagnostika HIV infekcija koja je imala za cilj što sigurnije utvrdjivanje, odnosno isključivanje, HIV infekcije. Niz metoda, postupaka i tehnologija pomaže da se ova bolest laboratorijski potvrdi ili opovrgne. Utvrdjivanje prisustva specifičnih antitela na HIV (ELISA, EIA, Western blot) ili prisustva virusa, njegovih proteina odnosno genetskih komponenti (ELISA test za HIV antigen p24, izolacija virusa u kulturi i PCR) pomoglo je da se, od prvobitne faze ukazivanja na prisustvo infekcije, danas dodje i do ranog postavljanja dijagnoze, a kvantitivnim odredjivanjem HIV RNK omogućuje se i prognoza bolesti uslovljena primenom odredjene terapije (5).
Odmah nakon prepoznavanja bolesti HIV, kao novog kliničkog entiteta, i otkrića uzročnika, izučena je epidemiologija i razradjena prevencija. Uprkos svim postignutim rezultatima, svim uloženim naporima naučnika i institucija širom planete, ovo oboljenje u kratkom vremenskom periodu postaje globalni, najznačajniji zdravstveni problem u svetu. Danas se može reći da globalnu epidemiolšku situaciju Morbus HIV u svetu čini zbir epidemiološki različitih oblika ove bolesti u raznim geografskim delovima planete, ali da je porast broja obolelih i zaraženih zajednička karakteristika za ceo svet (7).
Poseban značaj ovoj bolesti daje seksualni način prenošenja, jer seksualnost prestavlja veoma osetljivu sferu čoveka i jedan od najznačajnijih nagona čije nezadovoljavanje dovodi do psihičkih, pa i somatskih poremećaja. Seks postaje rizičan, opasan, naročito za osobe koje su navikle da često menjaju partnere i da se upuštaju u seksualne odnose sa nedovoljno poznatim ili sasvim nepoznatim osobama.
SIDA, odnosno Morbus HIV, u literaturi se opisuje kao bolest koja je otvorila pitanje tri epidemije: epidemije HIV infekcije, epidemije manifesne SIDE i epidemije globalnih društvenih reakcija na SIDU. Odnos prema HIV pozitivnim, odnosno obolelima, prolazi kroz različite faze, brže ili sporije, zavisno od tipa društvene zajednice i njenih karakteristika: od diskriminacije do - široko poštovanih prava, jednakosti i socijalne pravde (1).
Prenošenje virusa putem transfuzija krvi i krvnih preparata stavljeno je pod medicinsku kontrolu, a za prenošenje putem intravenske narkomanije odgovoran je samo IV narkoman. Za seksualno prenošenje bolesti odgovorne su najmanje dve osobe, dok su vernost i poverenje (kao preduslovi apsolutne zaštite) veoma kompleksne kategorije, što se ogleda u sve većem broju testiranja na nosilaštvo virusa pre stupanja u brak.
| Cilj rada |
Cilj rada je da analizira epidemiološku situaciju Morbus HIV na teritoriji Niškog regiona (Nišavski, Toplički i Pirotski okrug), odnosno na području koje pokriva Institut za zaštitu zdravlja u Nišu. Cilj je, takodje, da utvrdi epidemiološke karakteristike HIV pozitivnih osoba i osoba obolelih od SIDE, moguće načine transmisije ove bolesti, kao i da ukaže na neke probleme koji se javljaju u praktičnom radu na sprečavanju i suzbijanju ovog oboljenja.
| Materijal i metod rada |
Epidemiološke karakteristike Morbus HIV na ispitivanom području koje pokriva Institut za zaštitu zdravlja u Nišu, analizirane su na osnovu prevalencije seropozitivnosti u odredjenim populacionim grupama i registrovanih slučajeva bolesti.
U radu su korišćeni deskriptivni i analitički epidemiološki metodi rada. Serološko ispitivanje je radjeno ELISA metodom na Sekoru za mikrobiologiju i virusologiju Instuta za zaštitu zdravlja u Nišu, a u slučaju pozitivnog rezultata ispitivanje je ponovljeno i potrvdjeno Western blot metodom u referentnim republičkim laboratorijama. Podaci su obradjeni kompjuterskim programom Epi info 5,0. Materijal za sagledavanje osnovnih epidemioloških karakteristika Morbus HIV bile su prijave bolesti, odnosno HIV nosilaštva, epidemiološke ankete obolelih, izveštaji virusološke laboratorije Instituta za zaštitu zdravlja u Nišu i izveštaji o testiranju na HIV dobrovoljnih davaoca krvi Zavoda za transfuziju krvi u Nišu. Za izračunavanje stope morbiditeta korišćen je popis stanovništva iz 1991. godine a morbiditet je računat na 100.000 stanovnika. Na ispitivanom području živi 643.470 stanovnika.
| Rezultati rada |
Testiranje obolelih i sumnjivih na nosilaštvo HIV započelo je ELISA testom u Zavodu za zaštitu zdravlja u Nišu 1987. godine. Prvi testovi za detekciju specifičnih antitela pojavili su se u svetskim laboratorijama 1984. godine, a obavezno testiranje krvi u transfuzijama u najrazvijenim zemljama sveta počelo je krajem 1985. godine. U tadašnjoj Jugoslaviji testiranje je počelo tokom 1987. godine, a medju prvima u Zavodu za zaštitu zdravlja u Nišu.
Proteklih 12 godina (od 1987. do 1. X 1999. godine) u Zavodu za zaštitu zdravlja, odnosno današnjem Institutu za zaštitu zdravlja, iz različitih razloga izvršeno je preko 20.000 seroloških analiza na anti-HIV antitela. U isto vreme u Zavodu za transfuziju krvi u Nišu testirano je oko 200.000 uzoraka dobrovoljnih davalaca krvi. Kod 80 osoba test je bio pozitivan, s tim što je 66 osoba pripadalo području koje epidemiološki prati Institut za zaštitu zdravlja u Nišu, odnosno Nišavskom, Topličkom i Pirotskom okrugu. Medju seropozitivnim osobama su dva dobrovoljna davaoca krvi, otkrivena u Zavodu za transfuziju krvi, koja su po otkrivanju nadalje epidemiološki praćena od strane Sektora za epidemiologiju Instuta za zaštitu zdravlja u Nišu.
U prvim godinama posmatranog perioda sprovodjeno je i aktivno seroepidemiološko ispitivanje zdrave eksponirane populacije. U narednom periodu ispitivanje je ograničeno na ona lica koja su se sama javila epidemiolškoj službi radi testiranja, ili je testiranje indukovano od strane izabranog ordinirajućeg lekara.
Od ukupno 66 registrovanih, bilo obolelih od SIDE ili samo nosioca HIV virusa, 51 je bio muškog pola a 15 ženskog. Kao HIV infekcija dijagnoza je postavljena kod 38 osoba a 28 osoba odmah je razvrstano pod dijagnozom SIDA. U proteklom periodu od SIDE je umrlo 25 osoba.
Na tabeli 1. data je distribucija HIV pozitivnih, obolelih od SIDE i umrlih od istog oboljenja.
Od 38 HIV pozitivnih osoba 8 njih je prešlo u dijagnostički status oboljenje SIDA. Time se broj obolelih od SIDE, za sada, popeo na 36 ( 28 koji su od početka dijagnostikovani kao SIDA i 8 Hiv pozitivnih osoba kod kojih je, vremenom, infekcija prešla u manifestno oboljenje). Samo kao HIV pozitivne još uvek se vode 30 osoba. Od SIDE je do sada umrlo 25 lica, a 11 je još uvek u životu, pa broj poznatih, potencijalnih, izvora zaraze u ovom trenutku, na području bivšeg Niškog regiona iznosi 41 (30 HIV pozitivnih i 11 obolelih od SIDE) - tabela 1.
Sa grafikona 1., koji prikazuje trend broja obolelih od Morbus HIV na posmatranom području, odnosno bivšem Niškom regionu, uočava se da trend obolelih pokazuje statistički značajan porast (y-= 0,6538 x + 0,5 r2= 0,4349). Do izrazitog pada u oboljevanju i HIV pozitivitetu dolazi u poslednje 2 godine.
Prateći 8 osoba koje su iz statusa HIV pozitivnih prešli u oboljenje SIDA, zapaža se da je to trajalo (dakle, bolest se razvijala) u razmaku od nekoliko meseci do preko 10 godina, a najčešće 1 do 2 godine (tabela 2).
Preživljavanje od momenta postavljene dijagnoze SIDA do smrti iznosilo je od 1 meseca do 3 godine, a najčešće do godinu dana (tabela 3).
Još uvek je u životu 11 osoba kod kojih je oboljenje SIDA utvrdjeno najduže pre 7 godina, a medju njima je najveći broj onih kod kojih se bolest razvila pre jedne, odnosno tri godine (tanela 4).
Medjutim, ove podatke bi trebalo prihvatiti sa rezervom jer se na osnovu iskustava može reći da se svi umrli od SIDE i ne registruju (u koliko osoba umre van bolničke ustanove, dijagnoza smrti se postvalja na osnovu medicinske dokumentacije, koju rodjaci, kada je SIDA u pitanju, prikrivaju od lekara). Provera da li je osoba obolela od SIDE još uvek živa ili ne je otežana promenom adrese prebivališta obolele osobe, što je, relativno, česta pojava.
Uzrasna i polna struktura HIV pozitivnih i obolelih od SIDE je prikazana na tabeli broj 5 i grafikonima 3, 4 i 5.
Tabela 5.
Grafikoni 2, 3, 4 i 5
Najveći broj obolelih je u uzrasta od 30. do 39 godina (28,8%), 20-29 (22,7%) i 40-49 (15,1%), tj. uzrast od 20-49 učestvuje sa oko 67%. Broj obolelih muškaraca (51) je 3,4 puta veći od broja obolelih žena (15).
Geografska distribucija obolelih prikazana je na tabeli broj 6.
Najveći broj obolelih je u opštini Niš, medjutim najviša kumulativna stopa je registrovana u opštini Bela Palanka (18,2), a zatim u Nišu (16,6) i Svrljigu (14,5).
Najverovatniji način transmisije prikazan je na tabeli broj 7. i grafikonima 5, 6 i 7. Postoji statistička značajna razlika u polu i načinu transmisije: kod žena dominira heteroseksualni odnos i intravenska narkomanija, a kod muškaraca homo/biseksualni kontakt, intravenska narkomanija i heteroseksualni kontakti. Takodje je značajaniji procenat neutvrdjene transmisije kod muškaraca nego kod žena.
U zavisnosti od uzrasta, način transmisije je prikazan na tabeli broj 8. Deca su isključivo bila inficirana vertikalnom transmisijom od majke, jedna osoba u uzrastu od 11 - 19 godina heteroseksualnim odnosom, a najčešći vid transmisije kod osoba starih od 20 -29 godina je intravenska narkomanija i heteroseksualni odnos. Kod osoba starijih od 30 godina dominira seksualni kontakt sa osobama istog pola (homo i biseksualci) i intravenska narkomanija. Medjutim, imajući u vidu da se radi o anamnestičkim podacima, tj. ličnim izjavama ispitanika, ove podatke treba prihvatiti sa rezervom.
Uporedjujući trend obolelih od Morbus HIV-a u Evropi, Jugoslaviji i Niškom regionu, konstatuje se da je on u posmatranom periodu, u celini, u evidentnom porastu, ali poslednje 2-3 godine registruje se pad incidentnih slučajeva (grafikon 8). Medjutim, u slučaju Jugoslavije i Niškog regiona, sam porast trenda ne mora da znači da je u proteklom periodu bilo i povećanog inficiranja HIV-om. Kako momenat inficiranja za samog pacijenta, njegovog ordinirajućeg lekara ili epiidemiologa uglavnom ostaje nepoznat, to incidencija HIV pozitivnih osoba skoro da isključivo zavisi od mogućnosti postavljanja dijagnoze, to jest testiranja. Tako, porast broja novoregistrovanih slučajeva u jednoj godini može biti posledica realnog povećanja broja novoinficiranih osoba te godine, ali i posledica sveukupne akcije u borbi protiv SIDE (poziva na testiranje), odnosno boljih uslova za testiranje. Pad incidencije može biti uslovljen obrnutom situacijom: smanjenjem realnog broja novoinficiranih ili smanjenjem broja novodijagnostikovanih zbog nedostatka testova (zbog teške društveno-ekonomske situacije na kompariranim teritorijama Jugoslavije i Niškog regiona).
| Diskusija |
Jugoslavija se svrstava u grupu zemalja sa nižom incidencijom bolesti HIV, ali je ona značajno viša u odnosu na incidenciju u većini zemalja bivšeg socijalističkog lagera, osim u Rumuniji. To karakteriše i proučavanu populaciju u ovom radu. Ako se uporede kumulativni morbiditeti u Jugoslaviji i u Niškom regionu u odnosu na kumulativne morbiditete u Evropi, onda je on u slučaju Jugoslavije 4 puta, a u slučaju Niškog Regiona i više od toga niži u odnosu na kumulativni morbiditet u Evropi. Linijski trend oboljenja HIV u Jugoslaviji i Niškom regionu pokazuju sporiji porast u odnosu na evropski trend. S obzirom na tešku ekonomsku situaciju zdravstvenih ustanova koje vrše testiranje i njihovu nemogućnost da obezbede dovoljnu količinu testova, što smanjuje obuhvat testiranja, pad broja novoregistrovanih u Niškom regionu, koji je zabeležen poslednjih godina, treba uzeti sa izvesnom rezervom. Medjutim, treba uzeti u obzir i efekat zdravstvenog vaspitanja u smanjenju rizičnih ponašanja, što za posledicu ima i realno manji broj novoinficiranih osoba. U celini posmatrano, stope kumulativnog morbiditeta nisu visoke i, za sada, SIDA u proučavanoj populaciji ne prestavlja takav problem kao što je to slučaj u Monaku, Španiji, Francuskoj, SAD ili u zemljama Subsaharske Afrike (9). ^ak i u odnosu na druge delove Jugoslavije u Niškom regionu stope morbiditeta su niske. Najveće stope morbiditeta se registruju u Beogradu, gde je i najveća aglomeracija obolelih i HIV pozitivnih - 70% od svih registrovanih slučajeva u Jugoslaviji. To je, verovatno, posledica još uvek prisutnog patrijahalnog stila života, kao i mnogo manje zastupljenosti rizičnih ponašanja (I V narkomanije, homo i biseksualnosti i drugih) u odnosu na druge velike gradove.
U slučaju proučavane teritorije, kao i u Evropi, epidemiološke karakterisike bolesti HIV s vremenom trpe promene. Redukcija morbiditeta SIDE, koja karakteriše globalnu sliku Evrope, nije karakteristika Jugoslavije pa ni Niškog područja, kako zbog nemogućnosti ili ograničenih mogućnosti primene antiretrovirusne terapije koja nije samo prevencija smrti već u slučaju rane primene može biti, doduše u malom procentu, i prevencija prelaska HIV pozitiviteta u dijagnozu SIDA. Medjutim, pad morbiditeta u industirjskim razvijenim zemljama Evrope, i pored primene antiretrovirusne terpije nije praćen smanjenjem broja novih infekcija. Ako se tome doda da prethodno pomenuta terapija produžava život obolelih, onda raste i procenat HIV zaraženih odnosno rezervoara infekcije (5).
Kod 8 bolesnika najpre je postavljena dijagnoza HIV pozitiviteta, a nakon nekoliko meseci, pa do preko 12 godina razvilo se i oboljenje SIDA. Mada se radi o malom broju pacijenata i s obzirom na nemogucnost utvrdjivanja kada je došlo do infekcije, teško je na našem materijalu govoriti koliko vremena je potrebno da prodje od momenta infekcije do momenta pojave SIDE. Podatak da je kod 28 pacijenata odmah postavljena dijagnoza SIDE (bez prethodne dijagnoze HIV pozitiviteta) zabrinjava, jer je direktni dokaz da se preventivno testiranje osoba sa rizičnim ponašanjem nedovoljno sprovodi, što nije samo nedostatak zdravstvene službe već i posledica zakonskih propisa koji ovu materiju ne definišu precizno. Kako period nemanifesne bolesti može dugo da traje, jasno je koliku opasnost, kao izvori zaraze, ovakve osobe prestavljaju po svoju okolinu.
Dužina preživljavanja nakon postavljanja dijagnoze SIDE je od nekoliko meseci do 7 godina, medjutim, i ovaj podatak se mora prihvatiti sa rezervom: mnoge obolele i HIV pozitivne osobe promene mesto boravka, neke odlaze i u inostranstvo, pa postaju nedostupne epidemiološkoj službi za dalje praćenje. Bolest i HIV pozitivitet, s obzirom na činjenicu da nisu upisane u zdravstvenu knjižicu, kriju se, a dogadja se da se i kod smrtnog ishoda (ukoliko se dogodi u kući) prikriva od lekara koji postavlja dijagnozu smrti, pa se tako pravi uzrok smrti (SIDA) ne upisuje u potvrdu o smrti i ne evidentira u službi koja je zadužena za praćenje Morbus HIV.
Broj obolelih muškaraca je oko 3,5 puta veći od broja obolelih žena, što se, uglavnom, slaže sa podacima iz sveta i ukazuje na veću eksponiranost muškaraca infekciji. Medjutim, visoka koncetracija HIV virusa u semenoj tečnosti uslovljava da je rizik od prenosa infekcije sa zaraženog muškarca na ženu petostruko veći nego u obrnutom smeru (4). Ovo ima za posledicu porast učešća žena koji se zapaža kako u slučaju Jugoslavije, tako i Niškog regiona (preko 50% svih prijavljenih oboljeneja i HIV pozitivnih žena registrovano je poslednje 3 godine). Ovo povećava rizik i vertikalne transmisije, pa je SIDA i problem opšte populacije. Medjutim, u dva sigurno dokazana slučaja do momenta saznanja da je suprug HIV pozitivna osoba, supružnici u toku seksualnih odnosa nisu koristili prezervative, a supruge su još uvek (posle dve, odnosno četiri godine) ostale HIV negativne i redovno se epidemiološki obradjuju. I nadalje imaju normalne seksualne odnose sa svojim supružnicima ali uz korišćenje prezervativa.
Geografska distribucija obolelih i kumulativne stope morbiditeta na području bivšeg Niškog regiona ukazuju da je bolest svuda prisutna, osim u opštini Ražanj, i da prema prosečnim godišnjim stopama nema velike razlike medju pojedinim opštinama. Najviše kumulativne stope retgistorvane su opštinama Bela Palanka, Svrljig i Niš, medjutim ne može se govoriti da su to i opštine "sa posebnim rizikom" (pogotovo u slučaju Bele Palanke i Svrljiga), jer se radi o malom broju obolelih i nije neuobičajeno da se i u manjim sredinama za 12-13 godina registruju 3-4 obolele osobe.
Kada se diskutuje o transmisiji HIV virusa, retko kada se sa sigurnošću može govoriti o pravom putu prenošenja. Jedino sigurno utvdjen način je vertikalna transmisija i prenošenje virusa putem inficirane krvi i njenih produkata. Kada su ostali načini transmisije u pitanju, najblaže rečeno, potrebno je verovati "na reč" obolelima tj. verodostojnost ove vrste podataka zavisi od saradnje sa pacijentima i njihove spremnosti da daju iskrene odgovore. Najčešće odgovori vezani za transmisiju bolesti, kao i razlozi zbog čega dolaze na testiranje, su seksualni odnosi sa nepoznatom osobom suprotnog pola, a zatim intravenska narkomanija. U ovom 12 godišnjem radu izuzetno je mali broj testiranih ( ili inficiranih) muškaraca koji su kao razlog testiranja, ili mogući put prenošenja, naveli homo ili biseksualni odnos i ako su, najčešće zbog prisustva odredjene doze feminiziranosti, odavali utisak homoseksualnih sklonosti. Kod odredjenog broja pacijenata, koji su inače negirali svoju homoseksualnost, utvrdjeno je da su bili u drugarskim, prijateljskim, dakle socijalnim kontaktima, sa poznatim homoseksualcima ili su posećivali mesta gde se takve osobe okupljaju, što indirektno može uputiti i na njihovu seksualnu sklonost i ako je oni negiraju. Podatak da je neutvrdjeni način transmisije medju muškarcima 2.5 puta veći nego kod žena ( 33.3% : 13.3%) potvrdjuje pretpostavku da muškarci češće od žena prikrivaju svoja rizična ponašanja (pre svega, neuobičajene i na ovim prostorima osudjivane homo i biseksualne sklonosti), bojeći se različitih formalnih i neformalnih dručtvenih sankcija.
Uobičajeno prisutne seksualnoprenosive bolesti povećavaju rizik infekcije HIV-om, a oštećenja na sluzokoži polnih organa (ranice i genitalne mikropovrede) olakšavaju ulazak HIV virusa u organizam, pa je zato opravdano objedinjeno tretiranje HIV-a sa seksualno prenosivim bolestima.
U proučavanoj populaciji najveći broj HIV pozitivnih i obolelih pripada uzrastu 20-49 godina (67%), odnosno seksualno najaktivnijem delu populacije, što je slučaj i u Srbiji (Beograd), kao i u zemljama Evrope (9,11).
Podaci koji su dobijeni ovim ispitivanjem da su najverovatniji način transmisije HIV-a homo i biseksualizam (25,8%), heterosekualan (19,7%) i intravensko korišćenje droge (15,2%) razlikuje se od podataka za Jugoslaviju, gde dominiraju intravenski narkomani (48,3%), a na drugom mestu je heteroseksualni put (20,7%), dok je homo/biseksualni put sa 13,9% na trećem mestu (9). Izrazito malo učešće intravenskih narkomana je u Vojvodini (5,8%) u odnosu na ostale delove Jugoslavije (8). Vodeći put HIV infekcije u evropskim zemljama je homo/biseksualni kontakt, ali se heteroseksualni put značajno približava prvom mestu u načinu prenošenja ove infekcije. U muškom delu proučavane populacije Niškog regiona dominantni način transmisije je homo/biseksualni (33,1%), na drugom mestu je intravenska narkomanija (15,7%) a hetero seksualni sa 9,8% tek je na trećem mestu. Kod žena, mada treba uzeti u obzir da je njih 3,4 puta manje nego obolelih ili HIV pozitivnih muškaraca, dominira ubedjivo heteroseksualni mehanizam transmisije, što je epidemiološki vrlo nepovoljan prognostički podatak kada je u pitanju dalje širenje ove opasne bolesti. Intravenska narkomanija je kod ženskog dela populacije obolelih ili HIV pozitivnih na drugom mestu. Ovaj podatak nema komparacije u domaćoj i stranoj literaturi i za razliku je od karakteristika transmisije kod muškaraca koji u potpunosti odgovaraju redosledu dominantnih puteva prenošenja u Jugoslaviji i Evropi.
Uporedo sa seroepidemiološkim ispitivanjima sprovodjeno je i zdravstveno vaspitanje pri čemu se može konstatovati nedovoljan domet ove mere prevencije. Rezultati ispitivanja, posebno mladih, u vezi poznavanja puteva širenja i mera zaštite od HIV infekcija, ne odgovaraju njihovoj spremnosti da prilagode i koriguju svoje ponašanje, što ima za rezultat dalje širenje infekcije. Neka istraživanja kod nas govore ipak da je čak 16% stanovništva uzrasta 15-49 godina promenilo svoje seksualno ponašanje zbog SIDE, a slična isrtaživanja u SAD dala su podatak da je svega 10% ljudi promenilo svoje seksualno ponašanje posle saznanja o načinu prenošenja AIDS-a (2,3).
| Zaključak |
Na samom početku epidemije SIDE u svetu Džonatan Man je zaključio: "SIDA je univerzalni, globalni problem i samo ga zajedno možemo savladati " (1).
U čitavom svetu, što važi i za Jugoslaviju i područje Niškog regiona, epidemiološka situacija Morbus HIV je nepovoljna. Kumulativni morbiditet na ispitivanom području je četri puta niži u odnosu na kumulativni morbiditet u čitavoj Jugoslaviji. Ali, porast broja zaraženih heteroseksualnim putem i porast učešća žena u ukupnom broju obolelih i HIV pozitivnih čine epidemiološku situaciju nepovoljnom.
Smanjenje incidencije bolesti HIV na području Niškog regiona u poslednje dve godine, koje odgovara sličnom trendu u Evropi i delimično u Jugoslaviji ( u Jugoslaviji je registrovan skok u 1998. godini ), može biti pozitivan dogadjaj ukoliko se takav trend stvarno nastavi, a mere u kontroli HIV infekcije (kontrola davaoca krvi, organa, tkiva, kontrola rizičnih ponašanja, produkcija bezbednih preparata i, nadasve, adekvatno zdravstveno vaspitanje) budu dosledno programski ostvarivale.
Kombinacijom upotrebe indirektnih i direktnih testova za HIV može se rano postaviti dijagnoza, odnosno isključiti infekcija. Svim velikim centrima potrebno je obezbediti da rade savremenu dijagnostičku proceduru, što znači i pravovremeno uočavanje, praćenje i saniranje, pa prema tome i prevencija svih zaraznih oboljenja, kao i SIDE.
Analizirana epidemiološka situacija Morbus HIV na teritoriji Niškog regiona (Nišavski, Toplički i Pirotski okrug) odgovara svojim osnovnim karakteristikama situaciji u Jugoslaviji kao i globalnim trendovima. Verovatno se može očekivati da će na kretanje HIV infekcije direktni uticaj imati imunizacija eksponirane, osetljive populacije bezbednom i efikasnom vakcinom. Do tada, i pored ograničenog uticaja, opštim preventivnim merama potrebno je dati prioritet, što uključuje dostupnost informacija, testiranje i epidemiološko isitivanje eksponiranih kao i obolelih i zaraženih.
"HIV prevencija se ne može propisati ljudima, ona se mora sprovesti sa ljudima" (6).
| Literatura |
1. AIDS in the World, II, Edited byJonathan Mann, Oxford University press, Oxford 1996.
2. CDC. 1993. revised classification system for HIV infection and expanded surveillance case definition for AIDS among adolescents and adults. MMWR 1992; 41(RR-17):1-19
3. Cucic V., Gregoric D.,AIDS, izazov zivotu, JAZAS, Beograd 1992.
4. Europen study group on heterosexual transmission of HIV. Comparation of femal to male and male to femal transmission of HIV. BMJ, 1992. 304:809-13
5. Europen Centre for the Epidemiological Monitoring of AIDS. HIV/AIDS Survellance in Europe. 1998/3, Quartaly Report No59
6. Key Issues and Ideals for Action 1999 World AIDS Commision with Children and Young People. UNAIDS, april 1999.
7. Listen, Learn, Live, 1999. World AIDS Compaign with Children and Young People Available from URL:http://www.unaids.org
8. Vuković B, Šeguljev Z. Epidemiološke karakteristike HIV infekcija u Vojvodini. Univerzitet u Novom Sadu, Medicinski fakultet, Novi Sad. Stremljenja i naučna dostignuća u medicini, Zbornik radova, 1995;156-162
9. Savezni zavod za zaštitu i unapredjenje zdravlja, Izveštaj o kretanju bolesti HIV u SR Jugoslaviji u periodu od 1985.-31.12.1998.godine , Beograd, mart 1999.
10. UNAIDS. AIDS epidemic update: December 1998.
11. WHO Weekly Epidem.Rec., 1998., 73:373-380