Originalan rad ACTA.FAC.MED.NAISS. 1999; 16(2), 71-74

EPIDEMIOLOŠKA SITUACIJA MORBUS HIV U VOJVODINI

Zorica Šeguljev, Boriša Vuković
Institut za zaštitu zdravlja, Novi Sad

UVOD

Morbus HIV, kao nov klinički entitet prepoznat je 1981. godine. Infektivni agens ovog oboljenja identifikovan je 1983. godine čime je omogućen razvoj dijagnostičkih testova. Već od 1985. godine ispitivanje anti-HIV antitela u Vojvodini postaje rutinski dijagnostički postupak.

Cilj ovog rada je da analizira epidemiološku situaciju u Vojvodini i sumira dosadašnja iskustva u sprečavanju ovog oboljenja u nas (1,2).

Materijal i metod rada

U periodu od 1985-1998. godine ispitivanjem anti-HIV antitela prema epidemiološkim indikacijama obuhvaćeno je 2.757 osoba. U prvim godinama posmatranog perioda sprovodjeno je aktivno seroepidemiološko ispitivanje zdrave eksponirane populacije. U narednom periodu ispitivanje je ograničeno na ona lica koja su se javila epidemiološkoj službi radi testiranja ili je testiranje indikovao ordinirajući lekar. Ispitanici su podeljeni u tri grupe.

Prvu grupu ispitanika čini 330 osoba koje su mogle biti izložene HIV infekciji putem kontaminirane krvi, derivata i transplantata.

Drugu grupu, od 836 ispitanika, čine osobe koje su HIV infekciji mogle biti izložene polnim putem ili IV upotrebom droge.

Treću grupu čini 1.591 osoba iz opšte populacije kod kojih je ispitivanje vršeno zbog odlaska u inostranstvo ili koji su duži vremenski period boravili u afričkim zemljama.

Serološko ispitivanje je radjeno ELISA metodom u Sektoru za epidemiologiju Instituta za zaštitu zdravlja u Novom Sadu. U slučaju pozitivnog rezultata ispitivanje je ponovljeno i potvrdjeno Western blot metodom u referentnoj laboratoriji Instituta za infektivne i tropske bolesti u Beogradu.

Epidemiološke karakteristike Morbus HIV analizirane su i na osnosu 69 slučajeva oboljenja registrovanih u Vojvodini do kraja 1998. godine.

Rezultati

1. Rezultati istraživanja anti-HIV prevalence

1.1. Istraživanje anti-HIV u osoba sa hemofilijom i primaoca krvi i transplantata

Ispitivanjem 330 bolesnika, koji su primali transfuzije krvi, antihemofilne faktore ili transplantate, otkriveno je 36 anti-HIV pozitivnih osoba (tabela 1).

HIV infekcijom su u Vojvodini najteže pogodjene osobe sa hemofilijom. Oko 30% ovih pacijenata inficirano je kontaminiranim antihemofilnim fakrorima.

Ispitivanjem 219 primalaca transfuzije krvi ili transplantata tkiva i organa, otkrivene su 3 anti-HIV pozitivne osobe. Dve su zaražene transfuzijama krvi koja je data pre uvodjenja obaveznog testiranja. Jedna osoba je zaražena transplantacijom organa koja je izvršena u inostranstvu.

1.2. Istraživanje anti-HIV u osoba izloženih infekciji polnim putem ili IV upotrebom droge

Homo/biseksualni kontakt je vodeći oblik transmisije HIV u Vojvodini (tabela 2). Zaraženost homo/biseksualaca je oko 8 puta viša u odnosu na zaraženost heteroseksualaca a oko 13 puta viša u odnosu na zaraženost IVN. Posebno su izdvojeni pacijenti koji su testirani u okviru epidemiološkog ispitivanja seksualnih partnera anti-HIV pozitivnih pacijenata. U ovoj grupi otkriveno je 8 pacijenata koji su zaraženi heteroseksualnim (7 osoba) ili homoseksualnim (1 osoba) putem sa anti-HIV pozitivnim partnerom. U većini slučajeva rezervoar je znao da je zarazan.

1.3. Istraživanje anti-HIV u populaciji migranata

Ispitivanjem 1.445 naših gradjana, kod kojih je anti-HIV tražen zbog odlaska u inostranstvo, nije otkrivena seropozitivnost (tabela 3).

Od 146 naših gradjana, koji su duži vremenski period boravili u afričkim zemljama sa visokom prevalencom seropozitivnosti, 3 (2,1%) su bila anti-HIV pozitivna.

2. Analiza registrovanih slučajeva Morbus HIV u Vojvodini

Prva dva slučaja Morbus HIV u Vojvodini otkrivena su 1987. godine, dve godine posle otkrivanja prvih slučajeva ovog oboljenja u našoj zemlji. Do kraja 1998. godine prijavljeno je ukupno 69 slučajeva (grafikon 1). U ukupnom broju obolelih žene učestvuju sa 14,5%.

Epidemiološka situacija u Vojvodini, merena kumulativnim morbiditetom i trendom, povoljnija je u odnosu na epidemiološku situaciju u čitavoj zemlji (grafikon 2). Trend ima blaži porast a kumulativni morbiditet na milion stanovnika (34.3) je oko dva puta niži u odnosu na kumulativni morbiditet registrovan u čitavoj zemlji (73,4).

Razlika u incidenci i kumulativnom morbiditetu je posledica različite zastupljenosti pojedinih oblika transmisije. Značajan procenat (34,8%) obolelih u Vojvodini zaražen je antihemofilnim faktorima pre uvodjenja njihove kontrole. Zahvaljujući preduzetim merama ovaj put širenja HIV je eliminisan. Vodeći oblik transmisije HIV infekcije ostaje homo/biseksualni kontakt (39,1%). Za razliku od drugih područja naše zemlje, zastupljenost IV korisnika droge je niska (5,8%). Medjutim, visoko učešće heteroseksualne transmisije (20,3%), uprkos niskom kumulativnom morbiditetu čini epidemiološku situaciju nepovoljnom (grafikon 3).

Od otkrivanja prvih slučajeva Morbus HIV do danas epidemiološke karakteristike ovog oboljenja se menjaju (grafikon 4). Ako posmatrani period podelimo na dva šestogodišnja perioda, evidentne su sledeće promene:

Ukupan broj obolelih je povećan 2,5 puta. Zahvaljujući kontroli krvi i produkata, danas obolevaju samo oni pacijenti koji su zaraženi pre primene bezbednih preparata. Zbog toga je porast broja obolelih pacijenata sa hemofilijom dva puta niži u odnosu na porast ukupnog broja obolelih. Ovo ima za posledicu sporiji rast broja obolelih muškaraca. Broj obolelih IVN ostaje mali, ali je porast brži u odnosu na porast ukupanog broja obolelih. Veći je porast zaraženih homo/biseksualnim putem, a izrazit je porast zaraženih heteroseksualnim putem, što ima za posledicu veće učešće obolelih žena. Odnos broja obolelih muškaraca i žena smanjen je sa 9:1 na 5:1.

Diskusija

Uprkos postignutim rezultatima u identifikaciji infektivnog agensa, razjašnjavanju patogeneze, razvoju terapije i upoznavanju epidemiologije, Morbus HIV dostiže epidemijske razmere, postavši jedan od najznačajnijih problema sveta (3).

Epidemiološka situacija je bitno različita u pojedinim geografskim područjima, kako u odnosu na stope oboljevanja i distribuciju bolesti u populaciji, tako i u odnosu na vodeće puteve transmisije HIV(4).

Epidemiološka situacija je različita i u pojedinim područjima naše zemlje. U Vojvodini kumulativni morbiditet Morbus HIV je dva puta niži u odnosu na kumulativni morbiditet registrovan u Jugoslaviji a trend kretanja je povoljniji.

Prvi slučajevi ove bolesti otkriveni su u Vojvodini 1987. godine. Do kraja 1998. godine prijavljeno je 69 slučajeva oboljenja i otkriveno je 106 seropozitivnih osoba. Stavaran broj HIV inficiranih je sigurno daleko veći.

Kada su 1985. godine u Vojvodini započeta široka seroepidemiološka istraživanja zdrave eksponirane populacije, odnos izmedju broja obolelih i HIV inficiranih je bio 1:2,9 (1). U narednom periodu ispitivanje je ograničeno samo na ona lica koja su se javila epidemiološkoj službi radi testiranja ili je testiranje tražio ordinirajući lekar. Zbog toga je 1994. godine ovaj odnos smanjen na 1:2,2 (2). U 1998. godini registrovan broj inficiranih je za samo 50% veći u odnosu na ukupan broj obolelih.

Paralelno sa seroepidemiološkim ispitivanjem sprovodjeno je i zdravstveno prosvećivanje. Rezultati ispitivanja mladih u vezi poznavanja puteva širenja i mera zaštite od HIV infekcija nisu u korelaciji sa njihovom spremnošću da prilagode i koriguju svoje ponašanje (5). Ovo potvrdjuje i širenje infekcije od osoba poznatog anti-HIV statusa.

U Vojvodini su HIV infekcijom najteže pogodjene osobe sa hemofilijom. Produkcijom bezbednih preparata eliminisan je rizik od zaražavanja ovim putem. Vodeći put HIV transmisije u Vojvodini je homo/biseksualni kontakt. Homo/biseksualci čine najveći broj obolelih u većini evropskih zemalja dok u našoj zemlji, posmatrano u celini, vodeći put transmisije HIV infekcije u osoba oba pola predstavlja IV upotreba droge (6,7). Struktura transmisije HIV infekcije odredjuje i demografsku distribuciju bolesti u populaciji. U Jugoslaviji broj obolelih muškaraca i žena je u odnosu 2,8:1, dok je u Vojvodini odnos broja obolelih muškaraca i žena 5,9:1. Nisko učešće žena čini epidemiološku stuaciju povoljnijom u pogledu vertikalne transmisije, koja do sada u Vojvodini nije registrovana.

Zaključak

Kumulativni morbiditet Morbus HIV u Vojvodini je dva puta niži u odnosu na kumulativni morbiditet u čitavoj Jugoslaviji. Medjutim porast broja zaraženih heteroseksualnim putem i porast učešća žena u ukupnom broju obolelih čine da je epidemiološka situacija u Vojvodini, kao i u čitavoj zemlji, nepovoljna.

Razloge neuspeha ne treba tražiti samo u nepotpunoj informisanosti i nedovoljnoj edukaciji već i u nespremnosti zaraženih i eksponiranih da svoje ponašanje usklade sa postojećim saznanjima.

Literatura

1.Vuković B, Šeguljev Z, Stefanović S, Petrović M, Nikolić V. Istraživanje HIV inekcija u Vojvodini. Vojnosanit pregl 1983;50:1,51-54.

2. Vuković B, Šeguljev Z. Epidemiološke karakteristike HIV infekcije u Vojvodini. Univerzitet u Novom Sadu, Medicinski fakultet Novi Sad, Stremljenja i naučna dostignuća u medicini, Zbornik radova, 1995;156-162.

3. Vuković B, Burek V, Dujić A, Popović S. Sindrom stečene imunodeficiencije - AIDS. X Kongres lekara SR Srbije, Zbornik radova II, 1988;87-108.

4. WHO Weekly Epidemiol Rec, 1998,73:373-80.

5. Dragovac G. SIDA: znanje, stavovi i zablude studenata fakulteta Univerziteta u Novom Sadu. Savezni kongres studenata medicine i stomatologije, Banja Luka 1988.

6. Evropean Centre for the Epidemiological Monitoring of AIDS. HIV/AIDS Survellance in Europe. 1998/3, Quarterly Report no. 59.

7. Savezni zavod za zaštitu i unapredjenje zdravlja. Izveštaj o kretanju bolesti HIV u SR Jugoslaviji u periodu od 1985-31.12.1998. godine, Beograd, mart 1999.