ACTA.FAC.MED.NAISS. 1999; 16(4), 217-225
|
Originalni rad ACTA.FAC.MED.NAISS. 1999; 16(4), 217-225 |
KOMPARATIVNA PATOHISTOLOŠKA, HISTOHEMIJSKA I ELEKTRONOMIKROSKOPSKA STUDIJA HEPATOTOKSIČNOSTI D-GALAKTOZAMINA I UTICAJA IMPULSNOG MAGNETNOG POLJA NA REGENERIŠUĆU JETRU PACOVA POSLE D-GALAKTOZAMINSKOG HEPATITISA
Stanković Ivona , Tasić-Dimov Desanka, Kostić Olga, Kojović Zoran, Lazović Milica
1. Klinika za fizikalnu medicinu, rehabilitaciju i protetiku, Klinički centar, Niš
2. Institut za patologiju, Medicinski fakultet, Niš
| UVOD |
D-galaktozamin (D-GAL) pripada grupi indirektnih hepatotoksina sa citotoksičnim efektom na parenhimne ćelije jetre. D-galaktozaminski hepatitis pacova, u okviru različitih eksperimentalnih modela toksičnog oštećenja jetre, zauzima značajno mesto zbog morfološke sličnosti sa humanim virusnim hepatitisom (11, 12, 15, 20, 22). D-galaktozamin je amino šećer koji, u N-acetilisanom obliku zajedno sa D-glukozaminom, ulazi u sastav glikoproteina, glikozaminoglikana i proteoglikana zastupljenih širom organizma.
Brojne eksperimentalne studije (6, 13, 14, 26, 30) pokazale su da metabolizam egzogeno unetog galaktozamina u jetri vodi akumulaciji UDP-galaktozamina, UDP-N-acetilgalaktozamina, UDP-glukozamina i UDP-N-acetilglukozamina, pri čemu zbog angažovanja velikih količina UTP-a dolazi do njegovog pada. Deficit UTP-a je primarni uzrok biohemijskih promena koje inhibicijom sinteze RNA i sekundarnim poremećajem sinteze proteina i drugih makromolekularnih jedinjenja dovode do oštećenja i nekroze ćelije (2, 6, 13, 14, 30). Aplikacija uridina, prekursora UTP-a, može da smanji ili spreči hepatotoksične efekte galaktozamina, u zavisnosti od intervala aplikacije (5, 6, 20). Smanjena sinteza proteina i glikoproteina kao i abnormalna inkorporacija heksozamina u glikoproteine i glikolipide narušava strukturno-funkcionalni integritet biomembrana, a oštećenje ćelijske membrane ima za posledicu preteran i nekontrolisam influks jona kalcijuma i smrt ćelije (5, 19, 29).
Inhibicija sinteze RNA manifestuje se pojavom malih atipičnih nukleolusa, zbog gubitka granularne a kondenzacije fibrilarne komponente i fragmentacije nukleolusa (7, 10, 31). Značajno je podvući da se biohemijske i ultrastrukturne promene na nukleolusima vremenski poklapaju; pojavljuju se 30 minuta od aplikacije toksina a dostižu maksimum za 4 časa. Ultrastrukturne promene profila grubog endoplazmatskog retikuluma uz degranulaciju, odnosno odvajanje ribozoma i formiranje elektrono-gustih agregata (atipična gusta telašca) su morfološki korelat inhibicije sinteze proteina i drugih makromolekula (7, 9, 32).
Za razliku od akutnih hepatotoksičnih efekata D-GAL-a koji su detaljno proučavani tako da su rasvetljeni brojni aspekti patogeneze i morfogeneze jetrinih lezija (2, 5, 6, 9, 10, 12, 13, 14, 19, 26, 31, 32), ispitivanja hepatotoksičnosti D-GAL-a u toku subakutne intoksikacije i regeneracije jetre posle D-galaktozaminskog hepatitisa nisu tako brojna (1, 4, 7, 17, 20, 24, 30).
Magnetoterapija je danas našla široku terapijsku primenu kod različitih hroničnih zapaljenskih procesa, degenerativnih oboljenja lokomotornog aparata, povreda, bolnih stanja i drugog (8). Medjutim, precizan mehanizam delovanja i fiziološki efekti impulsnog magnetnog polja (IMP) još uvek nisu u potpunosti rasvetljeni. U brojnim eksperimentima in vitro i in vivo uslovima je potvrdjen pozitivan i stimulativan efekat IMP-a na različita tkiva i tipove ćelija (8, 23, 25, 36). U nama dostupnoj literaturi svega je jedna publikacija (24) koja se odnosi na primenu IMP-a u fazi regeneracije jetre posle eksperimentalno indukovanog D-galaktozaminskog hepatitisa. U pomenutoj publikaciji nedovoljno pažnje je posvećeno tumačenju i preciziranju distribucije i obima morfoloških lezija u spontano regenerišućoj jetri pacova i jetri pod uticajem IMP-a, a podataka o lezijama jetre u indukovanom D-galaktozaminskom hepatitisu nema.
| CILJ RADA |
Cilj ovog rada je da ispita hepatotoksični efekat D-GAL-a u uslovima subakutne intoksikacije analiziranjem svetlosnomikroskopskih i elektronomikroskopskih (EM) promena eksperimentalnih uzoraka jetre. Poseban cilj rada je komparativna svetlosnomikroskopska i EM analiza promena uzoraka regenerišuće jetre posle D-GAL-skog hepatitisa sa i bez terapije IMP-em.
| MATERIJAL I METODE |
Ispitivanje je izvršeno na odraslim pacovima Wistar loze, muškog pola, težine 190±10 g., koji su odgojeni u Vivarijumu medicinskog fakulteta u Nišu. Eksperimentalne životinje (ukupno 24) su podeljene u 4 grupe: kontrolna i 3 eksperimentalne u zavisnosti od tretmana.
Prva eksperimentalna grupa je tretirana D-galaktozaminom u toku tri uzastopna dana. D-GAL je aplikovan intraperitonealno u pojedinačnoj dozi od 400 mg/kg tt. Za tretiranje životinja je korišćen D-galaktozamin hidrohlorid (Serva) rastvoren u 0,5 ml sterilnog fiziološkog rastvora.Tretiranje životinja je vršeno jednom dnevno u istim vremenskim intervalima.
Druga eksperimentalna grupa je nakon trodnevnog intraperito-nealnog aplikovanja D-GAL-a (doza 400 mg/kg tt) bila tokom 12 dana na standardnim uslovima ishrane i bez dodatnog tretmana.
Treća eksperimentalna grupa životinja je tretirana u toku 3 dana D-GAL-om intraperitonealno u istoj pojedinačnoj dozi, a zatim je u toku 12 dana bila pod terapijom IMP-em. Sve životinje II i III eksperimentalne grupe su narednog dana sukcesivno žrtvovane.
Eksperimentalne životinje su tretirane niskofrekventnim impulsnim magnetnim poljem aparatom ELEC SYSTEM (Elecsystem GMT AG- Zug, [vajcarska). U radu je korišćen koncentrični kalem dimenzija 50 cm u prečniku i 35 cm visine koji stvara skoro homogeno magnetno polje u kalemu sa maksimumom od 10 mT pri maksimalnom impulsu.Kavezi u kojima su bile životinje su stavljani u koncentrični kalem, a vrednosti tretmana su manuelno podešavane na 8 mT, 12 Hz, tokom 30 minuta dnevno.
Uzorci jetre za svetlosnu mikroskopiju fiksirani su u neutralnom formalinu, rutinski obradjivani i uklopljeni u parafin. Na serijskim presecima debljine 5 µm primenjene su sledeće metode bojenja: HE, PAS, trihrom po Grossman--Mallory-u i Van Gieson.
Na smrznutim isečcima jetre primenjena je Sudan black B metoda bojenja na lipide.
Za transmisionu elektronsku mikroskopiju uzorci tkiva jetre su fiksirani u McDowell-ovom fiksativu, ispirani u Millonig-ovom puferu, postfiksirani u osmijum tetroksidu, dehidrisani i ukalupljeni u epon. Ultratanki preseci su kontrastirani uranil acetatom i olovo citratom i ispitivani transmisionim elektronskim mikroskopom TEMSCAN 100 CX ( Jeol).
| REZULTATI |
Tretiranje životinja D-GAL-om tokom 3 dana dovodi do upadljivih i polimorfnih lezija jetre. Prisutna je disocijacija i diskompleksacija Remak-ovih gredica, redukcija glikogenskog sadržaja i intracelularna akumulacija neutralnih lipida, pretežno u vidu mikrovezikularne steatoze. Veliki broj hepatocita pojedinačno ili u manjim grupama pokazuje hidropsnu degeneraciju (balonizaciju) (slika 1). Drugi hepatociti pokazuju acidofilnu degeneraciju sve do slike koagulacione nekroze, sa pojavom acidofilnih (Councilman-ovih) telašaca u raznim delovima lobulusa (slika 1).
U istoj fazi eksperimentalnih lezija zapažaju se miltipli fokusi litičke nekroze praćeni zapaljenskim infiltratom (slika 2), promene mezenhimnih elemenata i zapaljenski infiltrati u proširenim portnim prostorima, a redje i u periportnoj regiji. Važno je pomenuti da se degenerativne i nekrotične lezije hepatocita češće zapažaju u perivenularnoj zoni.
Elektronomikroskopske promene u balonizovanim hepatocitima ispoljavaju se u vidu redukcije glikogenskih granula, dilatacije i degranulacije grubog endoplazmatskog retikuluma (ER), dilatacije i mikrovezikularne transformacije glatkog ER-a i koncentrične stratifikacije glatkih membrana sa formiranjem mijelinskih figura (slika 3). Zapaža se pojava elektrono-gustih agregata koji odgovaraju atipičnim gustim telašcima, a u blizini bilijarnog pola i povećan broj sekundarnih lizozoma. Postoji i bubrenje mitohondrija sa redukcijom kristi, fokalno zgušnjavanje jedarnog hromatina uz membranu, a na nukleolusima slika mikrosegregacije granularne i fibrilarne komponente, koja je mestimično kondenzovanija (slika 4).
U teško lediranim ćelijama evidentira se disocijacija i fragmentacija nukleolusa, konture i struktura su im nejasne. Neki hepatociti pokazuju upadljiv porast kapi osmiofilnih masti, dok se acidofilno promenjeni hepatociti prezentuju kao elektrono-tamne ćelije sa zgusnutom hijaloplazmom i zbijenim organelama i membranama.
U spontano regenerišućoj jetri pacova, posle indukcije D-galaktozaminskog hepatitisa, arhitektonika jetre je većinom restaurirana uz naglašenu proliferaciju mezenhimnih elemenata i regeneraciju hepatocita i bilijarnog epitela. Pojedinačni hepatociti ili, retko, male grupe hepatocita sa hidropsnom degeneracijom zapažaju se u svim zonama lobulusa (slika 5), ali sa izvesnom predilekcijom za perivenularnu zonu. Hepatociti sa acidofilnom degeneracijom su redja pojava.
Prisutna je i mikrovezikularna masna promena ćelija ili manjih grupa ćelija, dok su hepatociti sa krupnim (Sudan black B pozitivnim) masnim kapima koje dislociraju jedro malobrojni. ^esto se zapažaju dvojedarni hepatociti i ćelije u mitozi. Glikogenski sadržaj je značajno restauriran. Postoji hiperplazija i hipertrofija Kupffer-ovih ćelija (slika 6). U portnim prostorima su prisutni mononuklearni zapaljenski infiltrati sa proliferacijom bilijarnih duktulusa i, retko, sa propagacijom zapaljenskog infiltrata periportno (slika 5).
U jetri životinja koje su 12 dana bile pod terapijom IMP-em zapaža se redukcija obima i intenziteta kvalitativno istih patohistoloških i histohemijskih promena, u odnosu na prethodnu grupu. Hepatociti nabubrelog izgleda, zaobljenih kontura i vakuolizovane citoplazme su redji i uglavnom su lokalizovani u perivenularnoj zoni (slika 7). U pogledu mikrovezikularne steatoze nalazi su komparabilni sa prethodnom grupom. Medjutim, ćelije sa krupnim masnim kapima u jetri životinja tretiranih IMP-em su vrlo retke. Mononuklearni zapaljenski infiltrati u portnim prostorima su izraženi, ali bez širenja u graničnu ploču (slika 8). Morfološki znaci regeneracije su naglašeniji, a arhitektonika jetre je restaurirana.
Važno je pomenuti da bojenjem Van Gieson tehnikom nije zabeležena pojava proliferacije kolagenog vezivnog tkiva kako u ovoj tako i u prethodnoj eksperimentalnoj grupi.
Ultrastrukturne promene hepatocita životinja koje su posle indukcije D-galaktozaminskog hepatitisa bile 12 dana sa ili bez terapije IMP-em razlikuju se od promena u I eksperimentalnoj grupi. Nukleolusi hepatocita su upadljivo veći. U njima se registruje prisustvo granularne i fibrilarne komponente uobičajene elektronske gustine sa jasno vidljivim lakunarnim sistemom (slika 9). Nukleolusi mnogih ćelija su veći od nukleolusa u kontrolnoj grupi. Pored toga, u jedrima se češće zapažaju dva ili više nukleolusa. Hromatin jedara je u vidu niti ili granula manje elektronske gustine, mada se nalaze gušće i krupnije hromatinske granule. U citoplazmi ćelija je povećan broj glikogenskih rozeta, posebno u području glatkog ER-a, a poliribozomi su upadljivi. ]elije sa ovim ultrastrukturnim karakteristikama odgovaraju regenerišućim hepatocitima, a zastupljene su u obema eksperimentalnim grupama (II i III grupa).
Elektronomikroskopski, u životinja II eksperimentalne grupe evidentiraju se ćelije koje sadrže povećan broj sekundarnih lizozoma, predominantno u blizini žučnih kanalića. Prisutna su i rezidualna telašca. Slobodni ribozomi i glikogenske granule su povećani ali su oskudniji nego u kontrolnoj grupi. U nekim ćelijama se evidentira porast broja lipidnih kapi i izražena varijacija veličine i oblika mitohondrija. Pored toga, prisutne su i ćelije sa dilatacijom i vakuolizacijom ER-a i upadljivom varijacijom veličine i oblika mitohondrija kao i gustine njihovog matriksa (slika 10).
U grupi životinja koje su bile pod terapijom IMP-em broj glikogenskih granula u ćelijama je značajno povećan i često je komparabilan sa nalazima u kontrola. I u ovoj eksperimentalnoj grupi se nalaze ćelije sa lipidnim kapima, ali su one za razliku od kapi u prethodnoj grupi obično manje veličine (slika 11).
]elije sa većim brojem sekundarnih lizozoma ili rezidualnim telašcima, vakuolizacijom ER-a i mitohondrjalnim lezijama su retke.
| DISKUSIJA |
Ispitivanja hepatotoksičnih efekata D-GAL-a u uslovima subakutne intoksikacije ili duže aplikacije manjih doza nisu tako brojna (4, 7, 16, 20, 30) kako bi se očekivalo s obzirom na broj studija koje su posvećene izučavanju akutnih toksičnih efekata ovog hepatotoksina (2, 5, 6, 9, 10, 12, 13, 14, 19, 26, 31, 32).
Detektovane morfološke promene u jetri životinja I eksperimentalne grupe, posebno u pogledu težine i obima steatoze su u skladu sa nalazima drugih autora (4, 16, 30). Medjutim, obim i učestalost nekrotičnih lezija hepatocita su u ovom eksperimentu teži, što se može objasniti primenom većih doza hepatotoksina kao i poznatom činjenicom da su toksični efekti D-GAL-a strogo dozno zavisni.
Poremećaj metabolizma lipida sa intracelularnom akumulacijom triglicerida je značajna komponenta metaboličkog disbalansa indukovanog D-GAL-om (21, 28, 33). U patogenezi masne promene jetre, pored poremećaja u sintezi proteina, važno mesto pripada inhibiciji ß oksidacije dugolančanih masnih kiselina, povećanoj sintezi triglicerida i poremećenoj sekretornoj funkciji hepatocita (21, 28, 33).
D-galaktozamin aplikovan u istim eksperimentalnim dozama (400mg/kg tt) i vremenskim intervalima indukuje porast aktivnosti serumskih ALT, AST, g-GT i alkalne fosfataze (34), a pad aktivnosti oksidativnih enzima (SDH, NADH-TR), 5´-nukleotidaze i G-6-Pase, tipičnog markera hepatocita (35), što svedoči o lezijama plazma membrane i ćelijskih organela uključujući i mitohondrije.
U izučavanju patogeneze i morfogeneze jetrinih lezija u D-galaktozaminskom hepatitisu, EM je imala značajno mesto. Zahvaljujući EM utvrdjeno je da se primarne i rane lezije nakon jednokratne aplikacije toksina javljaju na nukleolusima ( makrosegregacija nukleolusa), i da su one u direktnoj vezi sa inhibicijom sinteze RNA zbog deficita UTP-a (7, 10, 31, 32).
Značajna i česta promena na nukleolusima hepatocita u toku subakutne intoksikacije D-GAL-om jeste pojava mikrosegregacije granularne i fibrilarne komponente (slika 4). Ova nukleolarna alteracija je u skladu sa nalazima Enzan-a i saradnika (7). Mikrosegregacija nukleolusa je indikator povećanih zahteva za RNA i parcijalne inhibicije transkripcije (7).
Ultrastrukturne promene hepatocita sa hidropsnom degeneracijom (balonizacijom) i acidofilnom degeneracijom u ovom radu odgovaraju promenama opisanim u literaturi (16, 22, 27).
Značaj modela D-galaktozaminskog hepatitisa leži pored ostalog i u činjenici da pruža mogućnost sistematičnog praćenja i izučavanja dinamike regenerativnih i proliferativnih procesa jetre (1, 4, 7, 17, 30), takodje i izučavanja efekata fizikalnih terapijskih metoda kao IMP-a na ove procese (24).
Svetlosnomikroskopski, u jetri životinja koje su posle D-GAL-skog hepatitisa bile na standardnoj ishrani i bez terapije arhitektonika je većinom restaurirana uz naglašene znake regeneracije, dok su degenerativne promene (hidropsna degeneracija) pojedinačnih hepatocita ili, retko, malih grupa hepatocita i steatoza, predominantno mikrovezikularnog tipa, u drugom planu. Naši nalazi se uglavnom slažu sa podacima Nikolove i Popova (24), mada je u radu pomenutih autora manje pažnje posvećeno preciziranju distribucije i veličine grupa hepatocita sa degenerativnim lezijama. Za razliku od ovih autora koji registruju prisustvo "mikrogranuloma", odnosno mononuklearnih ćelijskih infiltrata u portnim prostorima i intermedijarnim zonama lobulusa, na našem materijalu nije zabeležena analogna pojava intralobulusno sem retkih nalaza širenja zapaljenskog infiltrata iz portnih prostora u periportnu regiju (slika 5).
U grupi životinja koje su posle indukcije D-GAL-skog hepatitisa bile pod terapijom IMP-em zabeležena je redukcija intenziteta i obima patoloških lezija u odnosu na prethodnu grupu. Regenerativne pojave su upadljivije, a arhitektonika jetre je restaurirana. U pogledu umanjenja intenziteta i obima degenerativnih lezija, osim steatoze, naši nalazi koreliraju sa podacima Nikolove i Popova (24). Na našem materijalu, za razliku od nalaza pomenutih autora, nije zabeležena pojava mobilizacije masti i "reaktivne" steatoze.
Bojenjem Van Gieson tehnikom nije detektovana proliferacija vezivnog tkiva u ovoj i prethodnoj eksperimentalnoj grupi. U studiji Nikolove i Popova (24) u spontano regenerišućoj jetri pacova evidentirana je pojava proliferacije retikulinskih vlakana uz tendenciju patološke proliferacije i hronifikacije lezije. Ovi nalazi su u suprotnosti sa podacima drugih autora (12, 17). D-galaktozaminski hepatitis pacova i u uslovima teškostepene akutne intoksikacije sa obilnim i konfluentnim nekrozama prati regresija promena sa kompletnom regeneracijom i restauracijom arhitektonike jetre za 4 nedelje (12). Hronifikacija procesa sa fibrozom i razvojem ciroze se evidentira samo kod dugotrajne aplikacije malih doza toksina (18).
Elektronomikroskopski, u obe eksperimentalne grupe (II i III grupa) evidentiraju se ćelije sa ultrastrukturnim karakteristikama regenerišućih hepatocita. U životinja koje su tretirane IMP-em, ćelije sa dilatacijom ER-a, promenama veličine i oblika mitohondrija i drugim ultrastrukturnim lezijama su redje zastupljene nego u II eksperimentalnoj grupi, što je u skladu sa nalazima na svetlosnom mikroskopu. U ovom eksperimentu nije zabeležena pojava porasta broja kapi osmiofilnih masti u hepatocitima životinja tretiranih IMP-em, što je u suprotnosti sa EM nalazima Nikolove i Popova (24).
Naši rezultati komparativne svetlosnomikroskopske i EM analize promena ukazuju da je IMP-e ispoljilo pozitivne efekte u vidu umanjenja intenziteta i obima degenerativnih lezija hepatocita i aktivacije mezenhimnih elemenata, a time i poboljšanja i ubrzanja regenerativnih procesa uz restauraciju arhitektonike jetre. Ovi nalazi koreliraju sa publikovanim rezultatima naših ispitivanja aktivnosti oksidativnih enzima (SDH, NADH-TR), 5'´- nukleotidaze i G-6-Pase, takodje i sa rezultatima aktivnosti serumskih aminotransferaza (AST i ALT) (34, 35).
Magnetoterapija je stara i nespecifična metoda lečenja brojnih oboljenja u fizikalnoj medicini sa bioenergetskim uticajem i fiziološkim efektom na organizam. Bioenergetski uticaj magnetnog polja na žive organizme je odredjen frekvencijom, intenzitetom i prostornom raspodelom magnetnog polja (8).
Brojni klinički i eksperimentalni podaci (3, 8, 23, 25, 36) ukazuju da pod uticajem IMP-a dolazi do povećane prokrvljenosti tkiva i organa, poboljšanja razmene materija i oksigenacije ćelija uz veću produkciju visoko energetskih jedinjenja, posebno ATP-a, a time i poboljšanja metaboličkih procesa u ćelijama i normalizacije permeabiliteta bioloških membrana kao i normalizacije električne razlike potencijala efikasnijom funkcijom energetski zavisne Na i K pumpe. Pored toga, IMP-e deluje stimulativno na ćelije mononuklearnog fagocitnog sistema (MFS) (8). Direktni efekti boljeg protoka krvi i stimulacije ćelija MFS-a jesu povećanje parcijalnog pritiska kiseonika, ubrzanje procesa odstranjivanja oštećenih ćelija i debrija kao i poboljšanje i ubrzanje regenerativnih procesa, što je pokazano i u ovom eksperimentu.
Oskudni su podaci o primeni IMP-a kod nekih funkcionalnih poremećaja jetre ljudi (24), a za sada nema publikacija koje se odnose na njegovu primenu u terapijske svrhe kod stanja nakon preležanog hepatitisa bez znakova evolutivnosti, mada ovi autori na bazi pozitivnih efekata na regenerativne procese jetre posle D-GAL-skog hepatitisa preporučuju njegovu primenu u kliničkoj praksi u evolutivnoj fazi epidemijskog hepatitisa.
Pozitivni i stimulativni efekti IMP-a na regenerativne procese jetre utvrdjeni su i u našem radu, u odsustvu "reaktivne" steatoze, ali mi smatramo da su pre primene IMP-a u terapijske svrhe potrebna dalja i sveobuhvatna ispitivanja njegovih efekata na različite eksperimentalne modele lezije jetre.
| ZAKLJUČAK |
D-galaktozamin aplikovan tokom 3 uzastopna dana u pojedinačnoj dozi od 400 mg/kg tt indukuje morfološke lezije jetre koje su slične onima u humanom virusnom hepatitisu sa multiplim fokalnim nekrozama.
Elektronomikroskopski su potvrdjene karakteristične ultrastrukturne promene hepatocita u uslovima subakutne intoksikacije uključujući i mikrosegregaciju nukleolusa.
Dobijeni rezultati komparativnog svetlosnomikroskopskog i EM ispitivanja regenerišuće jetre pacova posle D-GAL-skog hepatitisa pokazuju da je aplikacija IMP-a ispoljila pozitivan i stimulativan efekat na proces regeneracije i dovela do umanjenja degenerativnih promena uz restauraciju arhitektonike jetre.
| LITERATURA |
1. Dabeva MD, Shafritz DA: Activation, proliferation, and differation of progenitor cells into hepatoytes in the D-galactosamine model of liver regeneration. Am J Path, 1993,143:1606-1620.
2. Decker K: Mechanisms and mediators in hepatic necrosis. Gastroenterol Jpn, 1993, Suppl 4:20-25.
3. Dipoldova G, Benda J, Valentova D: Pulsierendes Magnetfeld und subkutane insuflation von Quellengas bei diabetikern mit arterieller Verschlusskrankheit. Balneol Bohem, 1988,17:1-10.
4. Dumont JM: Protective effect of malatiolate against galactosamine intoxica-tion in the rat. Arch Int Pharmacodyn Ther, 1987,289:296-310.
5. El-Mofty SK, Scrutton MC, Serroni A, Nicolini C, Farber JL : Early, revers-ible plasma membrane injury in galactosamine-induced liver cell death. Am J Path, 1975,79:579-595.
6. Endo Y, Kikuchi T, Nakamura N: Ornithine and histidine decarboxilase activities in mice sensitized to endotoxin, interleukin-1 or tumor necrosis factor by D-galactosamine. Br J Pharmacol, 1992,107:888-894.
7. Enzan H, Haäberle B, Meinhardt K, Schuchhardt C, Koch HK, Lesch R : Adaptive changes of the rat liver cells induced by repeated intraperitoneal injections of D-galactosamine. II Light and electron microscopic investigations of hepatocellular nucleolar alterations. Virchows Arch B Cell Path, 1977,26:59-71.
8. Fichtner M: Magnetic Field Therapy in Physical Therapy. Biophysics and Medicine Report. 1990.
9. Gajdardjieva KC, Dabeva MD, Hadjiolov A : Maturation and nucleo-cyto-plasmatic transport of rat liver ribosome RNA upon D-galactosamine inhibition of transcription. Eur J Biochem, 1980,104:451-458.
10. Hadjiolova K, Rose KM, Scheer U : Immunolocalization of nucleolar proteins after D-galactosamine-induced inhibition of transcription in rat hepatocytes. Exp Cell Res, 1986,165:481-493.
11. Hayashi M, Yamazoe H, Yamaguchi Y, Kunitomo M: Effects of green tea extract on galactosamine-induced hepatic injury in rats. Nippon Yakurigaku Zasshi, 1992,100:391-399.
12. Keppler D, Lesch R, Reutter W, Decker K : Experimental hepatitis induced by D-galactosamine. Exp Molec Path, 1968,9:279-290.
13. Keppler D, Rudiger J, Bischoff D, Decker K : The trapping of uridine phos-phates by D-galactosamine, D-glucosamine and 2-deoxy-D-galactose. A study on the mechanism of galactosamine hepatitis. Eur J Biochem, 1970,17:246-253.
14. Keppler D, Rausch J, Decker K : Selective uridine triphosphate deficiency induced by D-galactosamine in liver and reversed by pyrimidine nucleotide precursors. J Biol Chem, 1974,294:211-216.
15. Klouchek E, Markov M, Popov A: A pharmacological study of the hepatoprotective activity of fructose-1,6-diphosphate. Exp Med Morfol, 1993,31:60-71.
16. Koch HK, Haberle B, Meinherdt K, Enzan H, Lesch R: Adaptive changes of rat liver cells induced by repeated intraperitoneal injections of D-galactosamine. III Light-and electrono microscopic investigations of hepatocellular cytoplasmic changes. Virchows Arch B Cell Path, 1978,26:233-247.
17. Kuhlmann WD, Wurster K : Correlation of histology and alpha1-fetoprotein resurgence in rat liver regeneration after experimental injury by galactosamine. Virchows Arch A Path Anat and Histol, 1980,387:47-57.
18. Lesch R, Reutter W, Keppler D, Decker K : Liver restitution after acute ga-lactosamine hepatitis: Autoradiographic and biochemical studies in rats. Exp Molec Pathol, 1970,12:58-69.
19. Liu HP, Cong Z: Effect of dimethyl sulfoxide on cytosolic calcium in cultured rat hepatocytes injured by D-galactosamine. Chung Kuo Yao Li Hsueh Pao, 1992;13:139-142.
20. Mac Donald JR : An Ultrastructural and histochemical study of the prominent inflammatory response in D(+)-GAL hepatotoxicity. Br J Exp Pathol, 1987,68:189-199.
21. Mangeney M, Sire O, Montagne J, Nordmann J : Effect of D-galactosamine in vitro on (U-14C) palmitate oxidation, triacylglycerol synthesis and secretion in isolated hepatocytes. Biochem Biophys Acta, 1985,833:119-127.
22. Medline A, Schaffner F, Popper H : Ultrastructural features in galactosamine-induced hepatitis. Exp Mol Path, 1970,12:201-211.
23. Murray C : Stimulation of connective tissue protein synthesis in fibroblast cultures by pulsed magnetic fields. Transaction 2nd Ann Meeting Bioelectrical Repair and Growth Society. Vol 2. Oxford, 1982.
24. Nikolova L, Popov Al : Wirkungsmechanismus des Interferenzstromes und niederfrequenten Magnetfeldes bei der experimentallen Hepatitis (histologische und ultra-strukturelle Studien). Z Physiother Jr, 1984,36:311-316.
25. Norton LA : Effects of pulsed electromagnetic field on a mixed chondroblas-tic tissue culture. Clin Orthop, 1982,167:280-290.
26. Perlman ME, Davis DG, Gabel SA, London RE : Uridine diphospho sugars and related hexose phosphates in the liver of hexosamine-treated rats: Identification using 31P-{1H} two dimensional NMR with HOHANA relay. Biochemistry, 1990,29:4138-4325.
27. Rumpelt HJ, Bode Ch : The pattern of D-galactosamine-induced hepatocellu-lar injury modified by simultaneous application of D(-) fructose. Virchows Arch B Cell Pathol, 1981,36:235-245.
28. Sabesin SM, Koff RS : D-galactosamine hepatotoxicity. IV Further studies of the pathogenesis of fatty liver. Exp Mol Path, 1976,24:424-434.
29. Schanne FAX, Pfau RG, Farber JL : Galactosamine-induced cell death in preliminary cultures of rat hepatocytes. Am J Pathol, 1980,100:25-38.
30. Schuchhardt C, Felgenhauer K, Wagner TW, Enzan H, Lesch R : Adaptive changes of rat liver cells induced by repeated intraperitoneal injections of D-galacto-samine. I light microscopic, autoradiographic and biochemical studies of parenchymal alteration, DNA and RNA synthesis. Virchows Arch B Cell Path, 1977,26:43-57.
31. Shinozuka H, Farber JL, Konishi Y, Anukarahanonta T : D-galactosamine and acute liver cell injury. Fed Proc, 1973,32:1516-1526.
32. Shinozuka H : Ultrastructural study of liver cell injury due to UTP defi-ciency. Virchows Arch B Cell Path, 1974,15:119-130.
33. Sire O, Mangeney M, Montagne J, Nordmann J : Preventive effect of clofi-brate on carnitine palmitoyltransferase. I Inhibition and mitochondrial membrane phos-pholipid depletion induced by galactosamine. Biochem Biophys Acta, 1986,876:138-145.
34. Stankovic I, Tasić-Dimov D, KostićO, KojovićZ. : Patohistološke i biohemijske promene u D-galaktozaminskom hepatitisu posle terapije niskofrekventnim impulsnim magnetnim poljem. Acta med medianae, 1996, Suppl 1: 50-53.
35. Stankovic I, Tasić-Dimov D, KostićO, KojovićZ. : Enzimohistohemijske promene u D-galaktozaminskom hepatitisu nakon terapije niskofrekventnim impulsnim magnetnim poljem. Acta med medianae, 1997, Suppl 1: 98-102.
36. Todorov D; Popov Al.: Histologische und Enzymohistochemische Varanderungen unter dem Einfluss eines Impuls-Magnet-Feldes. Z. Physioter, 1981, 33: 265-270.